Ηθικά Νικομάχεια του Αριστοτέλη 


Μιχαέλα Θυμιούδη kidsnewslatter@gmail.com 

Τα Ηθικά Νικομάχεια αποτελούν μια από τις τρεις πραγματείες που έχουν ως ζήτημα την ανάλυση των μορφών και των συνθηκών της ηθικής και της διανοητικής αρετής κατά τον Αριστοτέλη . Ο τίτλος του έργου πιθανολογείται ότι το ονομάστηκε έτσι λόγω ενός προσώπου , ή του πατέρα του ή του γιού Νικόμαχου . Το έργο του αυτό αποτελείται από 10 βιβλία συνολικά οπού το καθένα έχει από 12-14 ενότητες . Λειτουργεί συμπληρωματικά η κάθε ενότητα σε σχέση με την άλλη παρόλο που η θεματολογία αλλάζει , κάθε βιβλίο είναι ένα βήμα πιο κοντά σε αυτό που αποσκοπεί ο Αριστοτέλης . 

   Σαφώς δεν θα επεκταθώ σε όλο του το έργο καθώς έχει υπέρογκη έκταση , θα εστιάσω ωστόσο στα Α' ,Β΄ βιβλία που είναι και σχετικά πιο κοντά σε όλους μας . Στο Α' βιβλίο συνδυάζει το τέλος με το αγαθό . Αποτελεί βασική γνώση ότι το κάθετι που κάνει ο άνθρωπος στη ζωή του αποσκοπεί σε κάποιο αγαθό. Αγαθό κατ' αυτόν είναι αυτό που επιδιώκουν όλα τα πράγματα . Δεδομένου ότι υπάρχουν πολλών ειδών πράξεις , τέχνες και επιστήμες δεν μπορεί παρά να είναι πολλά και τα τέλη . Τα τέλη αγαθά διαφέρουν στην ποιότητα .

Όλα έχουν τέλος , για το άτομο το τέλος είναι η ευδαιμονία αυτήν αποσκοπεί , ακόμα και τώρα που έχουν περάσει αιώνες το ζήτημα της ευδαιμονίας ακόμα ισχύει και ταλανίζει τα άτομα . Το υπέρτατο αγαθό θεωρείται ότι είναι το τέλος της πολιτικής τέχνης –επιστήμης. Αυτό γιατί η πολιτική επιστήμη ασκεί ρόλο καθοδηγητικό πάνω στις υπόλοιπες πρακτικές επιστήμες . Μέσα στην πολιτική υπάρχει και η κοινωνία μέσα σε αυτήν υπάρχουν άλλα τόσα όπως η ηθική , ακόμα και η φιλία . Απώτερος σκοπός της πολιτικής επιστήμης είναι η διασφάλιση της ευδαιμονίας των πολιτών, για χάρη του οποίου απαιτείται, όχι μόνο η συνέργεια των υπόλοιπων επιστημών, αλλά και η καθοδήγηση των μελών της πολιτείας προς έναν τρόπο διαβίωσης αμιγώς ενάρετο. Οι νέοι δεν αποτελούσαν κατάλληλοι ακροατές όταν πρόκειται για μαθήματα πολιτικής τέχνης και επιστήμης , καθώς δεν έχουν πείρα της ζωής αλλά ούτε και κάποια χαρακτηριστικά όπως η υπομονή . Ένα ερώτημα που σαφώς προκύπτει είναι ''Ποιο είναι το κορυφαίο αγαθό που μπορούν να πετύχουν με τις πράξεις τους οι άνθρωποι'' σε αυτό θα απαντούσαμε ότι θα ήταν η ευδαιμονία . Οι απόψεις διίστανται για το τι ακριβώς είναι η ευδαιμονία . Κάποιο λένε ότι το αγαθό είναι η ηδονή , η τιμή ακόμα και ο πλούτος . Ενώ , άλλοι αναφέρουν την αφιέρωση της ζωής τους στη μελέτη και στη σπουδή . Το αγαθό έχει τη μορφή του τελικού , είναι αυτάρκες . Για την ουσία του άρα θα πρέπει να εξετάσουμε τον άνθρωπο , τις ενέργειες της ψυχής του κατά πόσο είναι σύμφωνη με τον λόγο . Αν εκτελείται κατά την δική του αρετή το ύψιστο για το άτομο αγαθό είναι η ενέργεια της ψυχής με την αρετή .

Όλες οι ενέργειες αυτές που υιοθετεί ο άνθρωπος οφείλονται στις έξεις , δηλαδή στον εθισμό ή είναι δώρο των Θεών ; Αυτό θα φανεί παρακάτω , ωστόσο και σήμερα συμβαίνει κάτι παρόμοιο με το ταλέντο . Βασικό χαρακτηριστικό για έναν ευδαίμονα είναι να είναι ενάρετος . Ευδαιμονία είναι μια ενέργεια της ψυχής που βρίσκεται στη τέλεια μορφή της . Η ψυχή διαιρείται σε μέρη κατ' επέκταση διαιρούνται και οι αρετές σε διανοητικές και ηθικές .

Στο Β΄ βιβλίο των Ηθικών Νικομαχειών αναλύει τις ηθικές αρετές και τον τρόπο με τον οποίο τις ασπάζεται κανείς . Μέσω της έξις θα πει ο Αριστοτέλης ότι την αποκτάς, κάνοντας καλές πράξεις γίνεσαι ενάρετος και μπορείς να αποκτήσεις την ευδαιμονία . Όσο αφορά την διανοητική αρετή αποκτάται με τη διδασκαλία, άρα είναι απαραίτητος ένας διδάσκαλος . Ας εστιάσουμε λίγο στην ηθική αρετή , ο Αριστοτέλης δίνοντας μας ένα παράδειγμα μας βοηθά να καταλάβουμε ακριβώς αυτό που ήθελε να πει . Το παράδειγμα της πέτρας και της φωτιάς : όλα όσα είναι έμβια όντα μπορούν να εθιστούν σε κάτι που τους προσφέρει κάτι με απώτερο σκοπό το αγαθό . Στη φύση ο εθισμός δεν παίζει κανένα ρόλο για τις ιδιότητες που έχει κάποιο αντικείμενο της φύσης όπως η πέτρα που αν την ρίξεις ψηλά πάλι θα πέσει κάτω έτσι και η φωτιά που από το αέρα ψηλώνει . Καταλήγουμε άρα ότι οι αρετές δεν υπάρχουν εκ φύσεως γιατί εάν υπήρχαν θα έδινε η φύση ιδιότητες και στη πέτρα , άρα ο μόνος τρόπος που μένει είναι η απόκτηση ιδιοτήτων από τον εθισμό . Ένας δεύτερος συλλογισμός αφορά τις ιδιότητες των αισθήσεων όπως είναι η όραση και η ακοή που τις έχουμε εκ φύσεως πρώτα έχουμε τις δυνατότητες και μετά προβαίνουμε σε αντίστοιχες ενέργειες . Αντιθέτως , για τις ηθικές αρετές πρώτα προβαίνουμε στις αντίστοιχες ενέργειες και μετά αποκτάμε τις δυνατότητες . Ένα παράδειγμα που μπορεί να σταθεί θα ήταν να θέλουμε να γίνουμε ανδρείοι , άρα θα πρέπει να πράξουμε με ανδρεία. Το ίδιο, αναφέρει ο Αριστοτέλης, ισχύει και για τις τέχνες : πρώρα παίζουμε κιθάρα ή οικοδομούμε και μετά γινόμαστε κιθαριστές ή οικοδόμοι. Αυτή είναι η μέθοδος της αναλογίας . Στο ίδιο τσουβάλι θα βάλει και τους νομοθέτες που οφείλουν να κάνουν καλούς νόμους με απώτερο σκοπό τον εθισμό των πολιτών σε καλές ηθικές πράξεις . Υποστηρίζει, λοιπόν, πως επιτυχημένοι είναι οι νομοθέτες που το καταφέρνουν αυτό, ενώ αυτοί που δεν το καταφέρνουν αποτυγχάνουν.

Έτσι, υποστηρίζει πως τόσο οι καλοί όσο και οι λιγότερο καλοί νομοθέτες περνάνε από την ίδια ακριβώς διαδικασία , ακόμα και αν το αποτέλεσμα είναι διαφορετικό (αυτό που τους διαφοροποιεί είναι ο τρόπος εξάσκησης).Το ίδιο συμβαίνει και με τους οικοδόμους και τους κιθαριστές. Και οι καλοί και οι κακοί οικοδόμοι και κιθαριστές γίνονται αντίστοιχα καλοί και κακοί,
περνώντας από την ίδια ακριβώς διαδικασία: οικοδομώντας σπίτια και
παίζοντας κιθάρα. Όσο αφορά τις ηθικές αρετές υποστηρίζει πως ανάλογα με το πώς φερόμαστε στους άλλους γινόμαστε δίκαιοι ή άδικοι, ανάλογα με το πως συμπεριφερόμαστε σε καταστάσεις φόβου γινόμαστε ανδρείοι ή δειλοί, ανάλογα με το πώς αντιμετωπίζουμε τις επιθυμίες και τα πάθη μας γινόμαστε σώφρονες ή πράοι από τη μία ή ακόλαστοι ή οργίλοι από την άλλη (παραδείγματα για αρετές-
επιθυμίες-οργή). Η κατάσταση από την οποία πρέπει να περάσουμε για να αποκτήσουμε(ή να μην αποκτήσουμε ) τις ηθικές αρετές είναι η ίδια. Αυτό που αλλάζει είναι ο τρόπος αντιμετώπισης της κατάστασης ,
οι δίκαιοι και οι άδικοι περνούν από την ίδια διαδικασία, συναναστρέφονται
δηλαδή με ανθρώπους, άλλοι τους συμπεριφέρονται δίκαια, οπότε γίνονται
δίκαιοι, και άλλοι άδικα, οπότε γίνονται άδικοι

Ακόμα ένα στοιχείο για το ποιον θα πρέπει να θεωρούμε ηθικά ενάρετο είναι εάν η πράξη που κάνει συνοδεύεται με το κατάλληλο συναίσθημα . Αναλυτικότερα , όταν κάνουμε μια κακή πράξη, επειδή μας χαροποιεί είμαστε ακόλαστοι . Όταν κάνουμε μια καλή πράξη αλλά μας στεναχωρεί είμαστε ακόλαστοι , επειδή αυτή η πράξη θα έπρεπε να συνοδεύεται από χαρά και τέλος όταν κάνουμε μια καλή πράξη ή όταν απέχουμε από το κακό και χαιρόμαστε και γι' αυτό, είμαστε σώφρονες. Δεν αρκεί να πούμε ότι η αρετή είναι απλώς μια έξη δηλαδή κάτι που προέρχεται από τον εθισμό αλλά πρέπει να πούμε και τι λογής έξη είναι και ποια είναι τα γνωρίσματα της . Τα ιδιαίτερα γνωρίσματα της είναι ότι η αρετή επιτρέπει κάθε πράγμα – ον να φτάσει στη τέλεια κατάσταση του και ότι για να ολοκληρωθεί αυτό την βοηθά ώστε να εκτελέσει σωστά το έργο του . Λέγεται από τον Αριστοτέλη ότι η αρετή ανήκει στην μεσότητα . Η μεσότητα από ότι καταλαβαίνουμε βρίσκεται στη μέση δυο άκρων , κάθετι που μπορεί να διαιρεθεί έχει υπερβολή και έλλειψη . Υπάρχει η διαίρεση με αντικειμενικά κριτήρια που χωρίζει το αντικείμενο σε δυο ίσα κομμάτια και έτσι η μεσότητα για όλους είναι ίδια . Υπάρχει και η υποκειμενική μεσότητα οπού εκεί δεν έχουμε τα ίδια κριτήρια για παράδειγμα ένας Μίλωνας χρειάζεται περισσότερη τροφή από έναν απλό άνθρωπο η μεσότητα σε αυτούς τους δυο είναι τελείως διαφορετική καθώς αν τύχει ο Μίλωνας να φάει λιγότερο τότε θα έχει έλλειψη . Άρα όλοι οι ενάρετοι άνθρωποι θα πρέπει να επιδιώξουν την μεσότητα με σοβαρότητα . Όπως συμβαίνει με την ηθική αρετή και την μεσότητα , έτσι συμβαίνει και με την τέχνη , αποφεύγει τη υπερβολή και την έλλειψη γιατί φθείρουν την τελειότητα αντιθέτως η μεσότητα την διαφυλάσσει . Κοινό χαρακτηριστικό της τέχνης – αρετής – φύσης είναι όλες δημιουργούν μορφές . Η τέχνη δίνει μορφή ,η αρετή δίνει την προσωπικότητα . Παρόλο που φαινομενικά νομίζουμε ότι είναι ίσες αυτό δεν ισχύει η αρετή και η φύση είναι ανώτερες από την τέχνη . Καθώς η αρετή διαμορφώνει τον άνθρωπο ενώ η τέχνη ένα άψυχο υλικό , η φύση δημιουργεί τα πρωτότυπα αντικείμενα όπου η τέχνη τα αντιγράφει . Πίσω στο ζήτημα της μεσότητας , ο άνθρωπος μπορεί να νιώσει διάφορα συναισθήματα περισσότερο ή λιγότερο σε διάφορες καταστάσεις αυτό σαφώς και δεν είναι καλό . Η αρετή δηλαδή η μεσότητα θα πρέπει να υπάρχει την στιγμή που πρέπει , σε σχέση με τα πράγματα που πρέπει , σε σχέση με τους ανθρώπους που πρέπει , για το λόγο που πρέπει και με τον τρόπο που πρέπει . Η μεσότητα καταλαβαίνουμε ότι είναι δύσκολο να επιτευχθεί , βρίσκεται σε ένα σημείο μόνο ενώ η έλλειψη και η υπερβολή βρίσκονται σε πολλά . Σε αυτό το σημείο μπορούμε να δώσουμε επιτέλους ένα τελικό ορισμό για την αρετή . Αρετή, λοιπόν είναι ένα μόνιμο στοιχείο του χαρακτήρα , το άτομο το επιλέγει ελεύθερα , βρίσκεται στη μεσότητα σε με εμάς , ορίζεται με την λογική ενός φρόνιμου ατόμου . 3 βασικές προϋποθέσεις για να χαρακτηρίσω μια πράξη ενάρετη είναι: 1) το άτομο να το επιλέξει ελεύθερα αυτή είναι η προαίρεση να θέλω να πράξω ενάρετα . 2) το άτομο να επιλέξει συνειδητά την τέλεση της πράξης αυτό είναι το ειδώς και τέλος 3) το άτομο να είναι σίγουρο και αμετακίνητο στην επιλογή του για την ενάρετη πράξη. Εν κατακλείδι , τα έργα του Αριστοτέλη συγκεκριμένα τα Ηθικά Νικομάχεια έχουν τέτοιου τύπου ζητήματα , τα οποία τώρα μας φαίνονται απλά ωστόσο τότε ήταν πρωτάκουστα και πολλές φορές δεν γίνονταν κατανοητά από την πλειοψηφία οπότε και κατέληγαν παρεξηγημένα . Ελπίζω ο διαβάζοντας το να σας βοήθησα να έρθετε πιο κοντά στην απόκτηση της μεσότητας σε ενάρετες πράξεις .